NEW YORK 1800-1900 YILLARI AŞAĞI DOĞU YAKASI'ndan YAŞAM GÖRÜNTÜLERİ
Özellikle Avrupa'dan göçler devam etmekte, sanayi hemen hemen yok gibi keza sermayede öyle birikim aşamasında ama yinede ABD sosyalizme sırtını kesin olarak çevirmiş, kalkınmanın lokomotif ini kapitalist sistemde arıyor.
Yeni umutlarla gelenlerin önceliği karınlarını doyurabilme gayreti, bundan dolayıda henüz tam teşekküllü restoranlar yerine ufak çapta lokantalar, büfe benzeri ayakta karın doyurma dükkanları, seyyar arabalarla her türlü yiyeceğin satışı.
Günümüzün dev ekonomisi ABD nin geçmişini görünce insan, nereden nereye demekten kendisini alıkoyamıyor ama gerçekte bu olsa gerek, herhalde hiçbir ülke veya toplum zembilden iner gibi zenginliğe kavuşmuyor, belirli bir evreden geçmek zorunda vede koşulsuz çalışarak tabi, bazı toplumlar gibi "Allah kulunu aç bırakmaz" masalına kulak asmadan.
1800 sonlarında New York'un ikonik Aşağı Doğu Yakası. Günümüzdeki New York ile ilişkili tüm yiyecekler o günlerde de aynen vardı ama değişiklik sadece mekanlar ile satış yapılan araçlarda. Çavdar ekmeği, Pastrami, Turşu, Krem Peynirli Bagels, Lokum Füme Somon, Pumpernickel gibi yiyeceklerle.
Bölgenin en kalabalık caddesi, müthiş yoğun bir nüfus yapısı, ipini koparan gelmiş buraya göçmen olarak, İrlanda ve Almanların geniş göçmen toplulukları ile onları adım adım takip eden ve ticareti tamamiyle kendi kontrolleri altında tutmak isteyen Doğu Avrupa ve Rus Yahudileri, hepsi kendi kültürünü, dilini, dinini ve özellikle de yiyeceklerini beraberlerinde getirmişler.
1910 Dolaylarında New York'ta bir mekan ekmek fırını. bu ve buna benzer birçok yer yok olmuş isede, azda olsa bazı mekanlar yüzyılı aşkın zamandır kendisini korumuş durumda.
Yahudi toplumunun merkezi sayılan Houston Kanal rıhtımı ve kanal caddesi hemen hemen hergün yoğun bir göçmen seline maruz kalır. Ardı arkası kesilmeyen kanal tekneleri Aşağı Doğu Yakasına devamlı olarak Avrupa ve İskandinav ülkelerinden gelen göçmenleri taşır.
1900 Yılında gelen ve rıhtıma ayak basan göçmen sayısı 1.2 milyonu geçmiştir ki bu hızlı hareket, bölgeyi tam anlamıyle bir ticaret merkezi haline getirmiş.
YONAH SCHIMMEL (Gıda Sektörü)
Yonah Schimmel'in Kuzu Fırını.
Schimmel, Romanya'dan New York'a 1890 larda gelen bir Yahudi göçmen, tabiatıyle bir ticaret erbabı. Kuzu Fırını, Eldridge Caddesine çıkışı olan bir sokakta, oldukçada hatırı sayılır müşterisi var.
Fırında alt ve orta tabakaya hitap eden ve o yıllarda fiatı ve doyuruculuğu ile ismini duyurmuş bir nevi aparatif hamur yiyeceği verilir müşterilere.
Doğu Avrupa'ya has bu yiyeceğih yapılışı çok basittir, patates püresi, lahana ve soğan iyice karıştırılır ve karışım hamurla katlanır, fırına sürülür, okadar.
Schimmel'in diğer bir işyeri ise Knishery dir ve satılan yiyecekler sadece ve bir marka haline gelen Yonah Schimmel'in adını taşır.
İlk geldiği zaman itme el arabasına koyduğu kendisine has yiyecekleri satmakla ticaret hayatına atılan Yonah, kısa zaman içinde işini büyütmüş, yine bir marka olan menünün satışına devam ederken, diğer yandan daha değişik yiyecek ve giysi işine el atmış ve düzineye yaklaşan işyeri sayısıyla Schimmel ailesi olarak ticaret yaşamını sürdürmüştür.
Yonah'ın bu şekilde hızla ilerlemesinin esas nedeni devamlı göç teknelerinin, rıhtımda aralıksız indirdikleri genelde Avrupa'lı ve ekonomik yönden gelişmemiş göçmenlere ucuz ama doyurucu yiyecekler sunmasıdır.
Aşağı Doğu Yakası kanal yanı ara sokakların tamamı bu tür işyerleri ile adeta donatılmış, yiyecek yanında yine orta kesime hitap eden çeşitli giyecek eşyaları, ev kullanım gereçleri ve benzeri emtia satışı yapılan işyerleri veya seyyar el arabaları sokakları doldurmuştur.
Schimmel'in patates püresi, lahana, soğan karışımı özel menüsü okadar isim yapmıştır ki , günümüz New York caddelerinde, nostaljide olsa son bir örneği kalmamış olsada, marka adı ve imalatçısının ismi restoran camiasında sık sık dile getirilmektedir.
Yonah bu özel menüsü yanında sabah kahvaltılarında tüketilmek üzere, karışımdaki patates püresini ayrıca değerlendirmiş ve müşterilerine püreyi, hardal ve siyah kahve ile birlikte sunmayıda ihmal etmemiştir.
RUSS & DAUGHTERS (Gıda Sektörü)
Gıda üzerine ticari faaliyetini sürdüren diğer bir Polonya'lı göçmen Yahudi'de Joel Russ.
Houston'dan doğuya doğru iki blok daha ilerde Amerika'nın en eski "İştah Açıcı Mağazaları" ndan birisini "Russ & Daughters" adlı markasıyle açmış olan Russ, bu ilk mağazasında sadece et ürünleri satmaya başlar.
Zaman içinde New York Aşağı Doğu Yakasında gıda ticaretini tamamen ellerine alan Yahudi yemek mağazalarında iki ayrı yemek mağazası hakim olmuş durumda.
Bunlar sadece et ürünlerinin satıldığı mağazalar (Şarküteriler) ile sadece süt ve balık ürünlerinin satıldığı mağazalar (Mezeler) dı, ancak nedense Yahudi geleneğinde ve gıda bazında balıklar, et ürünü statüsünde sayılmamakta.
Balık üzerine ağırlık veren Russ, Yahudi geleneği ve Yahudi Diyet Yasaları et ve süt ürünlerinin bir arada satılmasına ve yenmesine izin vermediğinden, mağazalar günümüzde de olduğu gibi gıda bazında et ürünleri ayrı mağazalarda (Kasaplar gibi) süt ürünleri ise ayrı mağazalarda satılmakta.
Bu tür bir sistem içinde Aşağı Doğu Yakasında gelişen ortalama 30 a yakın "Mezeler" mağazasında füme ve kürlenmiş balık, krem peynir, patates salataları, doğranmış karaciğer satışa sunuldu.
Polonya'lı Yahudi göçmen Joel Russ'da dindaşı Yonah Schimmel gibi Aşağı Doğu Yakasının cadde ve sokaklarında yiyecek satmaya başlar.
İlk geldiğinde omuzuna astığı dizili mantarları satmaya başlar, ardından bir el arabası alır ve turşu satış işine girişir ve zaman içinde sağladığı birikimle 1914 yılında yerleşik olarak ilk mağazasını açar ve "Russ & Daughters" tescilli markasını ABD nde kullanmaya başlar.
O devirde ticaretle uğraşan ebeveynler işlerini ilerlettikleri zaman tescilli isimlerini " ... ve Oğulları" şeklinde kullanırlardı. Russ'un erkek çocuğu olmadığı için, 3 kız çocuğuna izafeten işyerinin ismini " Russ ve kız çocukları" anlamına gelen "Russ & Daughters" olarak tescil ettirir ve bu kuruluş günümüze kadar bu isimle anılmaktadır.
Menhattan'ın en cesur kurumlarından biri olduğunu kanıtlayan "Russ & Daughters" , markasını bir kat daha değerlendiren ve unutulmamasını sağlayan, ince ince dilimlenmiş çok çeşitli füme Somon, dutlu Beyaz balık, elle çırpılmış krem peynirli bağcıklı Mersin balığı, suda kaynamış Simit gibi kendine has yiyecekleri satmaya devam ediyor.
New York da bir Gıda Pazar yeri VİDEO
Aşağı Doğu Yakasında ORCHARD CADDESİ
New York Aşağı Doğu Yakasının en önemli caddelerinden birisi " Orchard Caddesi "
İç savaş zamanında Delancey ve Rutger Ailelerinin arazisi olan bu bölgede, aileye ait meyve bahçeleri mevcut olduğundan, cadde de ismini "Meyve Bahçeleri" anlamına gelen "Orchard" an almıştır.
Caddeden iki blok aşağı inip Rivington Caddesi'ne doğru sola dönüşte yer alan "Economy Candy" yani Ekonomik Şeker Mağazası karşımıza çıkar.
1937 Yılında Aladdin's Mağazasında açılan Economy Candy, ortalama 6 metre yüksekliğinde, üzeri kiremit yerine galvenize kaplı binada resmen bir tatlı gıda merkezi.
İçinde neler yokki, Çikolatalar, Çikolata kaplı Kaysılar, çeşitli helvalar, balmumu dudaklar, çilek tatlıları ne ararsan hepsi var.
Econom'y Candy, aslında ilk kuruluşu ayakkabı üzerine olan bir mağazanın, zaman içinde tatlı gıdalarda daha çok kazanç olacağı düşüncesiyle şekerleme dükkanına çevrilmesiyle ortaya çıkar.
Dükkan sahibi Morris Cohen uzun bir zaman dilimi içerisinde tatlılar üzerine ticarete devam etmiş, 1980-90 yıllarına gelindiğinde işletmeye torun Mitchell Cohen tarafından devam edilmiş, ancak göçlerin son bulması ve Aşağı Doğu Yakasındaki ekonominin hızla gelişerek, vergi ve kiraların devasa boyutlara ulaşması sonucu, Mitchell'i zor duruma sokmuş isede o yine dedesinin mirasına son vermemiş, insanlar şeker sever diye işini sürdürmüştür.
Aşağı Doğu Yakası'nda TENEMENT MÜZESİ
Ardı arkası kesilmeyen gözler neticesinde New York nüfusu 2.3 milyonu geçmekte, bu nüfusun 2/3 üde Asağı Doğu Yakası'nda kümelenmiş durumda.
Nüfusun bölgede bukadar yoğun olması ise, 1867 yılında New York Eyaleti Yasama Meclisi'nce kabul edilen "Birlikte yaşama" yasasına işlerlik kazandırıyor. Birlikte yaşama kararına göre ticari gıdaları kendi evlerinde yada işyerlerinde üretmek isteyenler en az üç aile birleşerek bir bina kiralanabiliyor, gerektiğinde aile sayısı yediye kadar da yükselebiliyor.
Bölgedeki bu aşırı nüfus yoğunluğu aileleri öyle bir yaşama zorlamıştırki bazen 30 metrekarelik bir alanda aylık 10 Dolar gibi ucuz bir kira bedeli ödemek için, yedi aile hepsi bir arada yaşayabilmekte ve üretimlerini gerçekleştirmektedir.
Orchard ve Rivington Caddelerinin geçiş bölgesinde o dönemden kalma kapı ve pencereleri kapatılarak günümüze kadar muhafaza edilmiş kiralık binalar New York'un en önemli Tenement Müzeleri'nin birer parçası haline gelmiştir.
Müze kurucularından Ruth Abram ile Anita Jacopson Orchard Caddesinin genellikle göçmenlerin yerleştiği 97 No.lı bölgesinde yıllarca kapatılarak muhafaza edilmiş bu binaya geldiklerinde, sanki burada yaşayan insanların yan kapıdan içeri girecekleri gibi bir hisse kapılırlar.
Doğu Almanya'dan ilk gelen Almanlar için yapılmış sokak üzerinde tek aileler için muntazam bir şekilde sıralanmış evler, Aşağı Doğu Yakası'nın Kleindeutshland olarak bilinen bölgesinde bulunmaktaydı.
Fakat zaman içinde yeni gelen göçlerle bölgenin nüfusunun olağanın üzerinde artması sonucunda bu güzel, müstakil rahat evler bölünmeye başlamış ve bir aile için yapılan binalarda iki veya daha fazla aile yaşamaya başlamıştır,
Daha sonraları ise artık, birçok ailenin bir arada yaşadığı tek katlı evlerde, ihtiyaca cevap verememiş, üç, dört hatta beş katlı binaların inşaası yoluna başvurulmuştur. Tüm bu bina çokluğuna rağmen aileler kiraladıkları evlerini hem konut hemde işyeri yani üretim mekanı olarak kullanmakta idi.
O dönemde 97 No.lı bölgede tahmini olarak 7000 kişinin yaşadığı bilinmektedir.
Tenement Müzesini ziyaret ederken, orada yaşayanların, genellikle çoklu aileler şeklinde yaşamlarını sürdürenlerin gelir durumu çok düşük ailelerden olduğu anlaşılır. Evlerin ön girişleri sokaklar bir yağmur yağdığında çamurdan geçilmezdi diyor araştırmacı gazeteci ve fotoğrafçı Jacop Riis.
Turşucular
Aşağı Doğu Yakası'nın en seçkin damak zevklerinden biriside turşudur. Turşucular Orchard Caddesi'nin güneyinden devamla Grand'a dönüşte Essex Caddesinin birleştiği yerdedir.
Turşu çeşitleri devasa silindirik ahşap varillerde, biberleriyle, zeytinleri, salatalıkları ve domatesleri ile damak zevki yanında gözlerede hitap etmekte.
Turşucu Alan Kaufman, Essex Caddesi'ndeki en son kalan geleneksel turşu dükkanını işletiyor ve turşuları hala eskisi gibi geleneksel Doğu Avrupa tarzında üretiliyor.
Yuvarlak kilden variller içinde tuzlu suyun içinde sarımsağıyle, baharatları ile müşterilerini bekler.
Katz's Deli
Grand Caddesi'nden ayrılıp daha kuzeye doğru Ludlow'da, New York'un en ikonik yemek yerlerinden birisi Katz's Deli.
Ludlow ile East Houston'un kesiştiği köşede yer alan Katz's ailesinin 1888 yılından beri sahip olduğu ünlü şarküterisinde neler yokki. Sıcak çerez, Konserve sığır eti ve brisket, Geleneksel çavdar ekmeği üzerine yerleştirilmiş klasik pastırma.
Şarküteriyi torunu Jake Deli işletiyor ve ben dedemden daha becerikliyim diyor ve ekliyor özelliklede beyaz ekmekle yapılan pastırmalı sandüviç konusunda.
Katz''ın Şarküterisine ziyaret kentteki herşeyden farlıdır ve içeri girdiğinizde alışveriş verdiğiniz biletle başlar. 1930 lardan kalma Katz'ın kuralı olan bu gelenek de biletler bir nevi çek anlamını taşır ve müşteriler bu bileti gittikleri şarküteride imzalatır yani işaretlenir, Et dilimleyiciler, garsonlar ve Aşçılarca.
Lower East Side'de geriye kalan gerçek kurumlardan birisidir Katz'ın şarküterisi, yiyecekler lezzetli oldukları kadar da otantik, ortamda öyle ki güzel tabloların duvarlarında asılı büyük salon eski günleri günümüze getiriyor.
19. Asrın sonlarına doğru iki milyona yakın Yahudi New York'a göçmen olarak geldi ve bu göçmenler Manhattan'ın bu küçük sayılabilecek bölgesinde yaşamlarını sürdürdü.
Yahudilerin yerleştiği ve hemen hemen İngilizce dilinin konuşulmadığı ABD nin bu Aşağı Doğu Yakası bölgesinde 1900 lerde mevcut olan yüzlerce Sinagogdan, itme sokak araba gezginlerinden, Atölyelerinden, Tiyatrolarından geriye birkaç tatlıcı dışında hiçbir şey kalmadı.
Bizi Takip Edin
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder